Yapay Zeka, AI Kadın Sağlığını Geliştirmede Nasıl Rol Oynuyor?

Bugün biraz bitkin uyandım. Sanırım hasta olucam ve hasta olmaktan nefret ederim. Biraz yatak miskinliği yapmanın iyi geleceğini düşünerek, yorganıma sarıldım ve telefonumu kurcalamaya başladım. Aslında kalkıp bir bitki çayı yapmanın bana çok iyi geleceğine emindim ama bunun için ne halim ne de enerjim vardı. Bir yazı ilgimi çekti ve okumaya başladım. Başlangıç cümlesi şu şekildeydi; Kadınlar Günü için, dünya genelinde kadın sağlığını iyileştirebilecek yapay zeka çözümleri paylaşımında bulunuyorlarmış. 

Aynı cümle içerisinde hem “kadınlar” hem de “yapay zeka” nın adının geçmesi beni bir hayli heyecanlandırdı. Yakaladığım bu heyecan ritmi ile okumaya devam ettim. Yapay zeka, eşi benzeri görülmemiş bir fırsat sunuyormuş. Küresel refahı ve insan sağlığını geliştirmek için, özellikle kadın sağlığı açısından yapay zeka çalışmalar düzenliyormuş. İnce düşünülmüş olan bu fikir gittikçe kafamda oturmaya başladı. Çünkü, tarih boyunca kadın sağlığı sınırlı finansmana ve araştırmaya erişim gibi sistemik engellerle karşı karşıya kaldığını ne yazık ki biliyorum. Bu durum yetersiz tedavi çözümlerine ve sağlık hizmetlerine erişime neden oluyor.

Gelecekte yapay zekanın bu hali hazırda olan engelleri aşmaya yardımcı olabileceği bir potansiyel görmüş olmalılar ki, kadınların öncülük ettiği çözümler ve araştırma çalışmalarının ön planda olduğu gelecek öngörmüşler. Geniş çaplı bir araştırma yaparak tarihte kadınların yenilik yaptığında, kadınlar için çözümlerin ortaya çıktığının kanaatine varmışlar. Üstelik sağlık inovasyonuna adil erişimin teşvik edilmesinin, dünya çapında yaşamı iyileştiren çığır açıcı buluşlara yol açacağınında oldukça farkındalar. Bu yüzden Google Araştırma, dünya çapında kadınlar için bakımı ve bakıma erişimi iyileştirmeye yönelik yapay zeka araçları geliştirmek üzerine çalışmalar yapıyorlar. Kadınlar Günü için bazı öncü örnekleri de şu şekilde paylaştılar; 

Acil Obstetrik Bakımına (EmOC) Erişimi İyileştirme

Yaptıkları araştırmalara göre her iki dakikada bir kadın, küresel olarak doğumla ilgili komplikasyonlardan ötürü öldüğü sonucuna ulaşmışlar. Bu vakaların %70’i Sahra Altı Afrika’da meydana geliyor ve çoğu önlenebilir vaka olduğu biliniyor. Uzun seyahat sürelerinin anne sonuçları üzerine negatif etkisi olduğunu gösteren kanıtları da uzun araştırmalar sonucu elde ettiklerini biliyorum. Tamda bu noktada yapay zeka kullanarak acil obstetrik bakımın yardımcı olabileceğini keşfederek büyük bir farkındalık yarattılar. Doğum öncesi ve doğum sonrası bakım için acil durum hizmetlerine erişimi haritalama konusunda yapay zekayı kullanacaklar. Ortaklarının kadınların sağlık hizmetlerine erişimini sağlamalarına yardımcı olduklarını da yakinen takip ediyorum. 

Nijerya’daki OnTime Konsorsiyumu “OnTime Consortium” ile iş birliği içerisindeler. 2022 yılımda, farklı bölgeler için en yakın, ikinci en yakın ve üçüncü en yakın EmOC tesislerine ortalama seyahat süresini belirleyen bir araç geliştirdiler. OnTIME Konsorsiyumu ile yerinde desteklenen, Benin Şehri’ndeki karar vericiler ile EmOC’ye coğrafi erişimin zayıf olduğu alanları belirlemek için bu gösterge tablosunu kullandıklarını biliyorum. Üstelik nedenlerini belirlemek için görsel incelemeler yapacaklarmış (çukurlar, bozuk yollar, yolcu davranışları, yerel tesiste eğitimli bir EmOC klinisyeni eksikliği). Bu durumu yerel halkın canlı deneyimiyle birleştirerek kanıta dayalı, özelleştirilmiş önerilerde bulunuyorlar. Kurulan ekip şu anda bu çabayı Nijerya’nın ötesine genişletmek için oldukça yoğun bir şekilde çalışıyor. 

Anne (antenatal) Ultrasonu

Ultrasonun hamilelik için önemini hepimiz çok iyi biliyoruz. Bir gebelik ve gelişmekte olan fetüsün sağlığını izlemek için hayati bir araç olduğu konusunda hemfikirizdir diye düşünüyorum. Lakin dünyanın birçok yerinde ultrason teknisyenleri eksiği çok fazla görülen bir problem. Eğitimli ultrasonograflar olmayan sağlık uzmanları için ultrasonları daha kolay yapılıyor ve yorumlanabiliyor hale getiren yapay zeka teknolojisini geliştirmek için harekete geçildi. Bahsetmiş olduğum bu teknoloji, dünya çağında ultrason tedavisine erişimi genişletiyor. 2023 yılında ABD ve Afrika’daki araştırma ekipleri ile oldukça detaylı çalışmalar yapıldı. Kenya’daki Jacaranda Sağlık ile işbirliği yaparak araştırmayı ilerletmek ve birkaç doğumdan hastanesinde modelleri iyileştirmek için geniş kapsamlı çalışmalar yaptılar. Çalışmalar oldukça uzun sürerken, Ocak ayında başladığından bu yana, yüzlerce kadın araştırmalarına dahil oldu. Yapay zeka sisteminin gelişimini daha da ilerletmeleri için büyük olanak tanıdılar. 

Meme Kanseri Ultrasonu

Bulunduğumuz günde meme kanseri dünyadaki en yaygın kanser olduğu araştırmalarda sıklıkla karşılarına çıkan bir durum olduğu için iyileştirme çalışmaları için düğmeye basıldı. Erken teşhis hayati önem taşıdığı için ve meme kanseri taraması için mamografi altın kuraldır. Lakin, yüksek maliyeti nedeniyle herkese ulaşılamama gibi bir problem söz konusu. Yoğun meme dokusuna sahip popülasyonlarda etkili olmama ihtimali de ne yazık ki var. Öte yandan, meme kanseri teşhisinde yardımcı görüntüleme olarak yaygın kullanılan ultrason, etkili bir birincil tespit aracı olabileceği düşünülmüş. 

Google, Tayvan’daki Chang Gung Anı Hastanesi ile işbirliği yaparak Al modellerinin ultrason kullanarak meme kanserinin erken teşhisine yardımcı olup olmayacağını geliştirdiklerini ve araştırmak üzere bir araya geldiklerini yakından takip ediyorum. Gerçekten oldukça başarılılılar. Geçtiğimiz yılda, meme kanserinin ultrason görüntüleme kullanılarak taramasını mümkün kılan Al modellerini geliştirmek için çalışmalar düzenlediler. Katılımcılarının dekimasyon ultrason, mamografi ve diğer biyobelirteçlerini analiz etmek üzere ilk kez bir prospektif çalışma da başlattılar. Şu ana kadar erken sonuçların umut verici olduğunun kanıtına da bizzat vardılar. Erken teşhis hayat kurtarır mottosu ile yola çıkarak birçok kadına nefes oldular da diyebiliriz. 

Çalışmaları kadın sağlığını güçlendirmeye yönelik diğer çalışmaların üzerine inşa ediliyor. Bu durum ise, ABD hükümetinin kadın sağlığı araştırması üzerine ilk girişimi olarak biliniyor. Bu projeye artan ilgi ve yatırımlarla 2024’ün kadın sağlığı ve her yerdeki kadınlar için dönüştürücü bir yıl olacağı temennileri çok büyük. 

Bu haber keyfimin yerine gelmesine yetti. Hemen kalkıp kendime güzel bir bitki çayı ısmarladım. Erken teşhis hayat kurtarır düşünceli ile birçok kadının hayatına dokundukları düşüncesi beni gerçekten çok mutlu etti. Daha nice kadına nice kadına nefes olmanız dileği ile…